Әлвида, қәләмдаш ака!
16.05.2018
admin
3637 просмотров

Хатирә

Маһарәт ИМИРОВА

Әлвида, қәләмдаш ака!

Заманивий уйғур әдәбиятиниң көрнәклик намайәндиси, «уйғурниң Крылови» аталған қаблийәтлик атәш қәлб шаир Аблиз Һезимовниң (кейинки вақитларда Һезим дәп, йезиватқан еди) вапат болғанлиғини аңлап, көплигән мухлислириниң бири сүпитидә чоңқур қайғуруп, қолумға униң «Күнгәй вә тәскәй» намлиқ мәссәлләр билән һәҗвийләр топлимини алдим.

Аблиз Һезимниң мәйли шеирлири, мәйли мәсәл яки һәҗвийлири болсун һечкимни бепәрва қалдурмайду. Һәр қетимда мәтбуат бәтлиридә униң муәллиплигидә йезилған әсәрләрни оқуп шатлинип қалаттим. Шаирниң ой-тәпәккүриниң надирлиғи, тил-услубиниң образлиқ васитиләргә қоюқлуғи вә башқиму өзигила хас болған алаһидиликлири арқилиқ һәрқандақ оқурмәнниң диққәт-етиварини бирдин җәлип қиливалиду. Шәхсән өзәм Аблиз Һезимниң мәссәл, шеир, һекайә вә балладилирини оқуп чоң болдум. Пикримниң дәлиллик болуши үчүн топламда орун алған вә униңға умумий мавзу болған «Ташпақа дәпту» намлиқ мәсәлни қарап көрәйли:

 Анам қачан ғемимни йегән,

Яшиғанғу һаяттин жирақ.

«Өмрүң болсун» дейиши дегән,

«Бәхтиң болсун» демигән бирақ.

Шаир ташпақини сөзлитиш арқилиқ бүгүнки һаятимизда йүз бериватқан бәзи бир сәлбий қилиқларни һашкарилигән: аниларниң пәрзәнтлирини балилар өйлиригә ташлап кетиватқанлиғини көрсәтмәкчи болған. Бари-йоқи төртла мисрадин егә болған бу мәсәлгә аләмчә мәзмун сиғдурулған болуп, оқурмәнниң қәлб төридин орун алидиғанлиғи көрүнүп турупту. «Әризә» намлиқ мәсәлдә җәмийәттә овҗ алған ғевәт, миш-мишлар шундақла бир-бириниң орнини талишип, йеди-деди һәққидә.

Ағиз әризә йезипту,

Язғанда монуларни тизипту:

Гәп

Гәп һәққидә

Яки әдәп һәққидә

Болса мәйли еди.

Лекин «йеди-йеди»

Дегәнләр нәдин чиқти?

Мени тирикла гөргә тиқти.

Әслидә барғу,

Мени башқуридиған номус-һарғу,

Нәпсим тақилдап кәтсиму,

Һалим бир йәргә йәтсиму,

Һәргиз өзлигимдин,

(Тойсаңлар-тойғансиләр

Ушшақ сөзлигимдин)

Бир нәрсини йемәймән,

«Әвуни йәймән» дәмәймән.

Қолниң бәргинини алимән.

Шуңа һәйран қалимән,

Яхши байқап жүрмигиниңларға.

Мени көрүп,

Қолни көрмигиниңларға...

Әнди,

Силәр билимлик-әпәнди,

Һәқиқәт болса қибләгаһиңлар,

...Қилни қириққа йериңлар...

Тәхт талишип, бириниң үстидин бири йезиливатқан әрзиләргә җавап ретидә мәсәл тоқилған.

Тәғдир тәққазаси билән Аблиз Һезим ана Вәтәнни тәрк етип, Қазақстан дияриға көчүп кәлгәндә, шеирлири техиму ғәмгә, тәшналиқ билән дидар ғенимәткә толған еди. Бәхиткә яриша, Аблиз Һезимов тарихий Вәтинимизни пәқәт зиярәт қилиш билән биллә бир нәччә топламлирини «Шинҗаң уйғур нәширийәти» тәрипидин нәширдин чиқирип, бир аз болсиму көңли су ичкәндәк болған. Икки әлгә яхши тонулған мәсәлчи-шаир аталған. Шаир жуқури маһарәт билән җаниварлардин башқа затларниму сөзлитишни билгән. Мәсилән: «Еғиз чиш дәптудәк», «Қуйруқ һәққидә», «Тутқуч», «Шилим», «Бөк», «Пилик» охшаш затларниң мүҗәзини йезиш арқилиқ, бир түркүм оқурмән худди өзи тоғрисида йезилғандәк сезимда болиду. Уларниң һәр қайсиси шаирниң иҗадийәткә жуқури мәсъулийәтчанлиқ билән қарап, тинмай иҗадий издиништә яшиғанлиғи рошән байқилиду. Умумән, шаир заманивий шеиритимизгә йеңичә бир роһ, жошқун кәйпият елип кирди. Әдәбий тилимизниң қоллиниш даирисиниң кәңийишигә мунасип төһпә қошти, униң гөзәллиги билән байлиғини өз иҗадийити арқилиқ намайиш қилип өтти. Аблиз Һезимниң иҗадийити раса қурамиға йетип, шеирийәтниң йүксәк чоққилирида пәрваз қиливатқан бир пәйттә дуниядин өткәнлиги мәдәний-мәнивий һаятимизда еғир җудалиқ, орни толмас йоқитиш болди. Мәрһумниң қалдуруп кәткән мол иҗадий мирасиға садақәтлик билән варислиқ қилип, «Әлвида,қәләмдаш ака!» демәкликтин өзгә чарә йоқ...

ЧИНАР

(Баллада)

Сәпәрдә мән йәнә йол кезип,

Бир мәнзилгә йәттим мән һерип.

Сайисида дәм алмақ болдум,

Бир чоң чинар аңа дуч келип.

 

Иссиқ томуз көйүп турған йәр,

Бәлгүсиз йол мәндә бу сәпәр.

Гәр болмиса йолумда чинар,

Болмақ еди һалим нә қәдәр.

 

Егә әмәс пеқир бәл-қолға,

Кимләр салди мени бу койға.

Арам бәргәч чинар сайиси,

Кетиптимән шерин уйқиға...

 

Турғачқиму һарғинлиқ йетип,

Көзүм шерин уйқиға кетип.

Көрдүм һәжәп бир чүш оңимдәк,

Баян әйләп берәй мән етип.

 

...Әтрап гүлгә толуп бүккидә,

Турғидәкмән чимән үстидә.

Чинар маңа гоя бовай боп,

Қапақ түрүп турар шүккидә.

 

Ай қиниға кетиптәк мөкүп,

Таң етиптәк қуяшму күлүп.

Һәҗәп бир иш чинар инсан боп,

Сөзләп кәтти аңа тил пүтүп.

 

  • Нәгә маңдиң, кәлдиң қаяқтин,

Немә тапмақ болдуң бу яқтин.

Немә анчә тәнәп-тәнтирәп,

Кәчкәнмидиң икки аяқтин.

 

Гөзәл бәстиң нечүк пүкүлгән,

Кимдин рәнҗип кимдин өкүнгән.

Қандақ тәғдир салди бу койға,

Киндик қениң нәгә төкүлгән.

 

Кәтти сени немә ой башлап,

Немә арзу дилиңда яшнап.

Сәйярә боп аққан су кәби,

Нәгә маңдиң елиңни ташлап.

 

Әсирләргә мәнму гува боп,

Өстүм мана бир җайда туруп.

Тәвритәлмәс мени һеч бир күч,

Йилтиз тартқач қудрәткә толуп.

 

Шу зиминда өзәм яралған,

Шу зиминға риштим оралған.

Сүйи қан боп томурлиримға,

Йилтизлирим чоңқур таралған.

 

Боранларға берәлмәй бәрдаш,

Домулайду қамқақ елип баш.

Тизгинигә болалмас егә,

Миң зарлинип төккән билән яш.

 

Нишани йоқ қамқаққа қара,

Һә униңға болар ким ара.

Қамқақ охшаш меңип нишансиз,

Сән қәлбиңгә салмиғин яра!...

 

...Бирдин көзүм ачтим мән чөчүп,

Дәс турдумдә орнумдин учуп.

Қери чинар турар шүккидә,

Иссиқ қуяш нурлирин қучуп.

 

Қарап қалдим чинар бәстигә,

У йетипту мурат-вәслигә.

Арам бәхш пана сайиси,

Тәкши қанат йейип һәммигә.

 

Савақ елип көргән чүшүмдин,

Өкүнгәндәк болдум ишимдин.

Бир қапақ су бирдин туюқсиз,

Қуюлғандәк болди бешимдин.

 

Ялқунлунип бир от тенимдин,

Жүрәк әмри чиқти дилимдин.

Раст! Раст! Нечүк өзәм тәнтирәп,

Кәттим чәтнәп туққан елимдин.

 

Җапасиға берәлмәй бәрдаш,

(Аққузсиму көздин һәсрәт яш)

Һә талашқан шәлириң қалди,

Дәп рәнҗиштин кәттим елип баш.

 

Тәғдир йолин оң қилип путқа,

Әқилсизләр яғ қуйғач отқа.

Қутулмақ боп тәтүр қуюндин,

Кәткиним раст бу яққа жутқа.

 

Хатаму йә тоғриму ишим,

Ойға салди көргән бу чүшүм.

Руслидим тик шуан қәддимни,

Сәгигәндәк төригән бешим...

 

Сәвир берип өзәм-өзәмгә,

Берилмәстин аччиқ пәйлигә.

Жүрәк әмри ой-тулпаримниң,

Тизгинини тарттим кәйнимгә...

              

 

Оставить комментарий (0)
captcha
© Национальная ассоциация уйгуров 2019. Все права защищены | При копировании материалов ссылка на сайт обязательна
Разработка сайта ININ.KZ